Wystawa GDZIE INDZIEJ. Emigracja z Polski do Kanady do 1914 r. pod Patronatem Honorowym Ambasady Kanadyjskiej – to pierwsza z serii wystaw przygotowywanych przez Muzeum Wychodźstwa Polskiego im. Ignacego Jana Paderewskiego ukazujących fenomen emigracji polskiej do różnych krajów świata na przestrzeni dziejów, przygotowana w 2006 roku. Dzięki archiwalnym zdjęciom udostępnionym przez Bibliotekę Polską w Montrealu odtworzone zostały etapy eksodusu ubogiej ludności polskiej do Kanady od 2 połowy XIX wieku do 1914 r.
Zdjęcia, najczęściej wykonane na zlecenie Canadian Pacific Railway, dokumentują pierwszy, najtrudniejszy etap „nowego” życia w nowym kraju.

Początki były niezmiernie trudne. Działki przydzielane przybyszom stanowiły często teren leśny. Po zbudowaniu prymitywnej ziemianki, rozpoczynał się długotrwały okres wydzierania ziemi lasowi. Las odrastał, dzikie zwierzęta podchodziły do gospodarstw i niszczyły dobytek. Imigrant skazany był na walkę z naturą. Doznawał skrajnej samotności – nie było tu ani rodziny, ani sąsiadów, ani księdza, nikogo, z kim mógłby podzielić się smutkami i radością.
Tak, jak powoli następował proces tworzenia gospodarstwa na otrzymanej działce, tak wolno rodziły się zalążki przyszłej społeczności. Trzeba było oswajać się z tubylcami, sąsiadami, naturą, klimatem, a nawet modlitwą w obcym języku. Starano się nawiązać kontakt z polskim księdzem, co nie zawsze było możliwe. Potrzeby duchowe często czekały aż do momentu wybudowania kościoła polskiego przez większe skupisko imigrantów. Jeśli chodzi o szkołę, to najczęściej dzieci pierwszych imigrantów ekonomicz-nych były analfabetami, z braku szkół, jak również z powodu konieczności pomagania rodzicom w gospodarstwie.
Szansą zarobienia dodatkowych pieniędzy była dla mężczyzn praca w kopalniach, drwali w zimie, a latem przy uprawie chmielu. Niewielkiej części imigrantów udawał się awans do miasta, gdzie zakładali własne biznesy. Gdy zaczęła się epoka budowy kolei transkanadyjskiej, dla wielu osadników stworzyła ona możliwość pracy i poprawę warunków życia. Dostępne od 1901 r. dane statystyczne wykazują, że w latach 1900-1906 do Kanady przybyło 42 358 imigrantów, którzy zostali zarejestrowani jako Polacy. Liczba ta była jednak większa, gdyż Polaków zapisywano w dokumentach również jako Rosjan, Austriaków, Niemców, ze względu na posiadane obywatelstwo. Zaś w przedziale 1901-1914 zarejestrowano 109 613 Polaków. Pewien procent stanowili wśród nich młodzi mężczyźni, którzy planowali swój pobyt w Kanadzie na tak długo, aż uda im się zarobić pieniądze na kupno kawałka ziemi w Polsce. Z kolei byli też tacy, którzy po zagospodarowaniu się na działce otrzymanej od rządu, sprowadzali rodzinę do kraju.
Dowodem nieutraconych więzi z ojczyzną i patriotyzmu społeczności polskiej osiadłej w Kanadzie była reakcja na wybuch pierwszej wojny światowej. Pokolenie urodzone już na kontynencie amerykańskim zaciągnęło się do polskich sił zbrojnych formowanych w Niagara-on-the-Lake. Blisko 22-tysięczna armia, złożona z amerykańskich i kanadyjskich ochotników polskiego pochodzenia (sponsorowanych przez rząd francuski), dopłynęła do Francji i weszła w skład Błękitnej Armii generała Józefa Hallera, by walczyć o wolną Polskę.

Uwaga: wystawa czynna tylko do 10 maja br.